Ruiny owianego legendami zamku w Muszynie przyciągają turystów nie tylko ze względu na malowniczość położenia – można z nich podziwiać dolinę Popradu i otaczające ją góry. Dodatkową atrakcją są w ostatnich latach prace archeologiczne prowadzone tam bez zamykania terenu badań dla odwiedzających, którzy dzięki temu mogą śledzić postępy prac i podziwiać odkrycia. W badaniach biorą udział także badacze innych specjalności - historycy i historycy architektury. Do czasu ich rozpoczęcia niemal 90% murów zamkowych znajdowało się pod ziemią, a wiedza na temat dziejów obiektu była znikoma. Obecnie mury te są odcinek po odcinku odsłaniane i zabezpieczane, by mogły stać się podstawą planowanej częściowej nadbudowy i atrakcją turystyczną. Stan zaawansowania prac pozwala już na wyznaczenie pełnego zarysu obwodu obronnego oraz częściowo zabudowy wewnętrznej. Można już także dokonać pewnych ustaleń odnośnie losów obiektu i stylu życia mieszkańców. Zamek wzniesiono na planie zbliżonym do prostokąta (ok. 60 x ok. 30 m) z wieżą bramną w narożniku południowo-wschodnim i głębokim ryzalitem (wnęką) od południa. Wnętrze przecinał mur, oddzielający część mieszkalną z dużym domem biskupim od gospodarczej z budynkiem kuchni i pomieszczeniami dla załogi oraz domem starosty (w ryzalicie). Tu znajdowała się również studnia, której badania rozpoczęto w tym sezonie.
  Według tradycji jest to budowla ufundowana przez Kazimierza Wielkiego, jednak do tej pory nie natrafiliśmy na przedmioty z XIV w. Najstarsze przez znalezione zabytki można datować na wiek XV. Zamek był wówczas kilkakrotnie niszczony (przez wroga oraz pożary), a mury naprawiane. Największe zmiany w wyglądzie obiektu przyniosła przebudowa po niemal całkowitym zniszczeniu przez Węgrów w roku 1474. Właściwie postawiono go wówczas od nowa, już w stylu renesansowym. Mury z tego okresu zachowały się w bardzo złym stanie, jednak fragmenty kamieniarki i ułamki kafli, stylistycznie i poziomem wykonania nawiązujące do wawelskich, wskazują iż budowli starano się nadać charakter rezydencji. Niezwykle ciekawym odkryciem są relikty wałów zbudowane z kamieni, gliny i drewna z użyciem zaprawy, którymi, zapewne w początku XVII w., zastąpiono zniszczoną partię muru obronnego.
  W trakcie dotychczasowych prac pozyskano kilka tysięcy ułamków ceramiki – naczyń (w tym bardzo ozdobną ceramikę sprowadzoną z terenu Królestwa Węgier) oraz kafli, a także równie liczebny zespół przedmiotów z metalu i kości. Wśród nich najciekawsze są militaria (części kusz, groty bełtów – około 200 egzemplarzy, czy bardzo rzadkie znaleziska luf hakownic – jednego z najstarszych typów broni palnej używanej w Polsce), okucia rzemieni ksiąg oraz okładziny mocowane do skrzyneczek lub mebli. Na uwagę zasługuje też inne, bardzo rzadkie na terenie Polski, znalezisko – obrączka z napisem: Hilf Gott Maria (Wspomóż Boże Maryjo). Planowane są dalsze prace wewnątrz murów obronnych, przy fosie oraz baszcie mostowej, które z pewnością wzbogacą naszą wiedzę o muszyńskim zamku..

Barbara Chudzińska, Dariusz Niemiec 

2009-11-23