Zamek w Podhorcach,
wzniesiony w latach 1635 1640, kosztem hetmana Stanisława Koniecpolskiego,
został podarowany w 1682 r. przez Aleksandra Koniecpolskiego królewiczowi
Jakubowi Ludwikowi Sobieskiemu, i w posiadaniu tej królewskiej rodziny
przetrwał do 1720 r. Wtedy to młodszy królewicz, Konstanty Władysław Sobieski,
odstąpił Podhorce wraz Oleskiem.
Wacław Rzewuski (1706
1779), pod koniec życia kasztelan krakowski, nie tylko zachował istniejące
w zamku pamiątki po poprzednich właścicielach, lecz także z niezwykłym
pietyzmem, w latach 1754 1767, gromadził nowe, dotąd rozrzucone po całej
Polsce, ściągając je do Podhorzec. Tak więc znajdowało się tu wyjątkowo
dużo Sobiescianów, jak np.: szabla Jana III spod Wiednia, bogate łupy tam
wzięte (m. in. bębny i talerze muzyki janczarskiej, łuki tureckie inkrustowane
złotem), meble w Sali Karmazynowej wszystkie po Janie III, pamiątki po
królowej Marii Kazimierze (szkatułka z drzewa cedrowego, bucik oraz szpinet
darowany przez cesarzową Eleonorę Magdalenę, małżonkę Leopolda I Habsburga,
po wiktorii wiedeńskiej). Był tam również marmurowy, na dwoje pęknięty
stół, na którym według tradycji miał zostać ochrzczony w Olesku przyszły
król polski.
W zamku w Podhorcach
mieściła się także w niewielkim kwadratowym gabinecie zwanym Mozaikowym
uważana za autentyczną dawna sypialna Jana III, usytuowana w narożu północno
wschodnim pawilonu zamkowego i dostępna tylko z Sali Zwierciadlanej.
Na jednej ze ścian wisiała atłasowa makata turecka zdobyta pod Wiedniem,
ręcznie haftowana. Znajdowało się tam sporo pamiątek po Sobieskim, m. in.
łoże sypialne z okazałym baldachimem i skromniejsze łóżko polowe, takiż
stolik do pisania, fotel, oraz biurko dziecinne pochodzące z Żółkwi. Być
może, w związku z planowaną edycją w 1883 r. luksusowego albumu Józefa
Łoskiego pt. Jan Sobieski, jego rodzina, towarzysze broni i współczesne
zabytki, dzieła ilustrowanego drzeworytami, Edward Trzemeski sfotografował
m. in. fragment wnętrza Gabinetu Mozaikowego, uwieczniając stan i układ
wymienionych wyżej sprzętów. Fotografia posłużyła jako wzór do drzeworytu,
lecz nie wiadomo, kto ją przerysował i ciął na klocku.
Podczas dwóch kolejnych
wojen światowych łoże królewskie okazały mebel w typie francuskiego barokowego
lit d apparat wywożone było przez Sanguszków do Gumnisk, skąd w 1945
r. przejęło je Muzeum w Tarnowie. Mebel tradycyjnie wiązany jest z osobą
Jana III, jakkolwiek nie notują go inwentarze z lat 1717 i 1729. Po raz
pierwszy występuje w księdze dyspozycji z 1754 r., bez związku z królem
czy jego synami. Dopiero Inwentarz rysunkowy Zamku (1859) podniósł łoże
do rangi królewskiego mobilium. Autorem tej romantycznej mistyfikacji okazał
się Leon Rzewuski (1808 1869), a utrwalił ją burgrabia Antoni Kryczyński,
nadając ok. 1880 r. Gabinetowi Mozaikowemu miano sypialni Sobieskiego.
Nazwę tę przyjęły jako pewnik XIX wieczne monografie i przewodniki, w
tym monumentalne dzieło Łoskiego.
Hanna Widacka
Dawna sypialnia króla Jana,
grafika ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie.
