Była trzecią z kolei żoną Bolesława Chrobrego, przeżyli razem trzydzieści lat; obdarzyła go dwoma synami i trzema córkami, ale historycy do dziś głowią się skąd właściwie pochodziła, kim w istocie był jej ojciec Dobromir, którego dziejopisarze nazywają „czcigodnym seniorem”. Najbardziej przekonywająca teza głosi, iż Emnilda była córką i dziedziczką ostatniego księcia Krakowa. Czyżby dopiero ten ożenek umożliwił Piastom wejście w posiadanie drugiego obok Gniezna ważnego ośrodka politycznego, który w następnych wiekach urósł do rangi stolicy monarchii?
Niewiele wiemy o stosunkach rodzinnych pierwszych władców polskich – Piastów. A jeszcze mniej wiemy o życiu rodzinnym tych najstarszych władców polskich. Gall Anonim, pierwszy kronikarz, który po 250 latach od startu tej dynastii utrwalił pisemnie jej tradycje i doświadczenia, zanotował jedynie kilka imion z rodziny pierwszych Piastów, podał trochę informacji o życiu i działaniach pierwszych polskich władców, czasem próbował ich krótko charakteryzować. Te dość skąpe i stosunkowo późne informacje uzupełniają przekazy obce kronikarzy krajów sąsiednich. Garść wiadomości o Mieszku i Bolesławie Chrobrym zostawił współczesny im Thietmar biskup Merseburga, pilny choć wrogi obserwator i komentator wydarzeń w Polsce. „Bolesław – pisze Thietmar o małżeństwie Chrobrego – poślubił córkę margrabiego Rygdaga, którą następnie odprawił. Z kolei pojął za żonę Węgierkę, z którą miał syna Bezpryma. Trzecią żoną była Emnilda, córka czcigodnego seniora (księcia) Dobromira, która Chrystusowi wierna niestateczny umysł swego męża ku dobremu zawsze kierowała i nie ustawała w zabiegach by przez wielką szczodrobliwość w jałmużnach i umartwianiu,
odpokutować za grzechy ich obojga” (przekład M. Z. Jedlickiego, 1953). Czwartą żoną była Oda, córka margrabiego miśnieńskiego Ekkeharda.
Wiadomo zatem, że Bolesław Chrobry w ciągu swego 59-letniego życia miał cztery żony. Wszystkie jego małżeństwa zostały zawarte w określonych sytuacjach politycznych. Łączyły się z ówczesnymi wydarzeniami, działaniami jego ojca Mieszka i warunkami życia samego Bolesława.
Jeszcze przed śmiercią ojca (Mieszka I), która nastąpiła w 992 roku (?) Bolesław przebywał z całą pewnością z dala od swej macochy Ody i dworu książęcego ojca. Jak przekonywająco dowodzi H. Łowmiański; Chrobry znalazł się wtedy na dłuższy okres czasu „na dobrowolnym wygnaniu w Pradze” u swego rodzonego wuja księcia Bolesława czeskiego. Z Pragą też wiążą się trzy pierwsze małżeństwa młodego jeszcze Bolesława Chrobrego.
Oto w roku 984 oddziały księcia czeskiego zajęły gród Miśnię, stolicę marchii tej samej nazwy leżącej w sąsiedztwie Czech. W tym samym czasie również, tj. w 984 roku zawarte zostało pierwsze małżeństwo 18-letniego Bolesława Chrobrego z córką margrabiego Miśni, Rygdaga. Zbieżność chronologiczna obu tych faktów nie jest przypadkowa i z pewnością istniał między nimi związek. Po roku jednak lub po dwóch, na pewno zaś po śmierci Rygdaga (985 rok), to małżeństwo Bolesława Chrobrego zostało zerwane. Marchię miśnieńską otrzymał wtedy Ekkehard, a książę czeski zwrócił mu zajęty gród. Prawdopodobnie więc ustały raptownie korzyści jakie mogło przynieść to pierwsze, bezdzietne małżeństwo naszemu Bolesławowi.
Imienia pierwszej żony Bolesława Chrobrego nie znamy. Nie zanotował go ani Thietmar, ani inne przekazy źródłowe. Atoli w „Rocznikach Kwedlinburskich” występuje Gerberga, również
córka Rygdaga. Była ona ksienią klasztoru w Kwedlinburgu, osobą niezwykle wykształconą „od wczesnej młodości”. Zmarła w 1022 roku. Być może właśnie Gerberga, była tą pierwszą żoną Chrobrego. Odesłana do Niemiec, osiadła w klasztorze, jak wiele wówczas panien i wdów z możnych rodów i osiągnęła tu dzięki swemu wysokiemu urodzeniu godność opacichy. Ciekawe, że w tym właśnie klasztorze kwedlinburskim spędziła także schyłek swego życia Oda, druga żona Mieszka I, wypędzona z Polski przez Chrobrego. Jak domyśla się S. Zakrzewski, klasztor ten mógł więc być „poważnym ogniskiem intryg przeciw Chrobremu”.
Wkrótce po swym pierwszym małżeństwie, zapewne w 986 lub 987 roku, miał już Bolesław drugą żonę. Tym razem była to nieznana także z imienia Węgierka, córka jednego z pomniejszych książąt węgierskich. I to małżeństwo miało charakter koniunkturalny. Chodziło zapewne o porozumienie i bliższy związek Chrobrego, oraz jego wuja i protektora Bolesława II czeskiego z możnymi węgierskimi. Jak się wydaje, nie przywiązywano jednak szczególnej wagi do tego związku, skoro po niedługim czasie Bolesław odesłał węgierską żonę do domu. Z małżeństwa tego urodził się pierwszy syn Chrobrego, który otrzymał czeskie imię Bezprym.
Na rok 988 lub 989 przypada trzecie małżeństwo Bolesława Chrobrego z Emnildą, córką „czcigodnego seniora” Dobromira – jak informuje Thietmar. Ten związek małżeński Chrobrego – w przeciwieństwie do dwóch poprzednich – był trwały. Emnilda pozostała żoną Bolesława aż do swej śmierci w 1017 roku, a więc blisko trzydzieści lat. Tyle lat wspólnego życia znaczyło, że najwidoczniej Emnilda swymi zaletami umysłu i serca potrafiła przywiązać do siebie niespokojnego i
władczego księcia Polan. Może pochwalić tu trzeba również Bolesława. Tak właśnie widzi to S. Zakrzewski. „Stosunek Chrobrego do Emnildy – pisał – jest oczywiście jasną kartą życia i obyczajów Bolesława Chrobrego”.
To trzecie małżeństwo Bolesława Chrobrego kryje nowe zagadki. Kim była Emnilda? Skąd pochodziła? Dlaczego brak tradycji o pochodzeniu Emnildy w jej potomstwie bliższym i dalszym, dlaczego nie używano imienia jej ojca w dynastii piastowskiej? Historycy od stu lat prawie próbują na te pytania odpowiedzieć.
Kilka faktów niewątpliwych da się ustalić na podstawie przytoczonej wyżej relacji niemieckiego kronikarza Thietmara – biskupa Merseburga. Nazwanie przez tego kronikarza ojca Emnildy Dobromira „czcigodnym seniorem”, wskazuje zgodnie z ówczesną terminologią na chrześcijańskiego księcia – Słowianina, jak wynika z imienia. Emnilda natomiast jest imieniem niemieckim. Zbierając razem wszystkie te bezsporne dane uznać można, iż Emnilda pochodziła z tych stron Słowiańszczyzny gdzie sięgały już wpływy chrześcijańskie i niemieckie. Jednakże gdzie leżało to słowiańskie księstwo Dobromira, ojca trzeciej żony Chrobrego?
Oswald Balzer, znakomity historyk lwowski i autor monumentalnej „Genealogii Piastów” (1896) sądził, że leżało ono na Połabiu. Domysły wielu historyków poszły w tym kierunku. Jedni uważali Dobromira za jakiegoś księcia północno-zachodniej Słowiańszczyzny. Inni uważali go za ostatniego księcia Milczan. Jeszcze inni widzieli w nim księcia łużyckiego w Budziszynie. Tymczasem, panujący tutaj w drugiej połowie X wieku ustrój polityczny – poza Obodrytami – nie znał władztwa książęcego. Nie widać zatem tu miejsca – jak pisał H. Łowmiański – dla „czcigodnego seniora” Dobromira. Trudno także dostrzec korzyści jakie mógł odnieść Chrobry biorąc słowiańską żonę stąd właśnie.
Stanisław Zakrzewski wysunął inny jeszcze domysł: Dobromir mógł być z rodu Sławnikowiców – książąt na Libicach (z tego rodu pochodził św. Wojciech), lub może z samych Przemyślidów. Ale po co miał się żenić Chrobry z księżniczką czeską skoro i tak był blisko spokrewniony z Przemyślidami? Nie pochodziła też Emnilda z rodu Sławnikowiców, nie była ani siostrą ani krewną św. Wojciecha ponieważ takiego ważnego szczegółu, nie pominęłyby przecież żywoty tego świętego.
Inaczej próbował rozwiązać zagadkę Emnildy Stanisław Kętrzyński w swej ciekawej rozprawie; „O imionach piastowskich do końca XI wieku”. Przypuszczał on, że Dobromir i Emnilda pochodzili z południowo-zachodniej Słowiańszczyzny z terenów dzisiejszej Jugosławii. Argumentem miało być imię Dobromira i imię wnuka Emnildy, Kazimierza (Kazemira). Oba imiona mają tę samą końcówkę „-mir”, a takie zakończenie imion – zdaniem St. Kętrzyńskiego – było częste wówczas na terenie serbo-chorwacko-słowiańskim. Dowodzi dalej Kętrzyński, że Kazimierz (Odnowiciel) nie dostał swego imienia od matki Niemki, Rychezy. Nie było ono też znane przedtem wśród Piastów i przez całe stulecie uważane było za coś nowego w dynastii. Nikt z synów Kazimierza Odnowiciela (miał ich czterech) nie otrzymał tego imienia. Nie pojawia się ono też w następnym pokoleniu Piastów i dopiero wśród synów Bolesława Krzywoustego jest znów Kazimierz. Wniosła zatem to imię do dynastii piastowskiej tylko Emnilda.
Te interesujące obserwacje St. Kętrzyńskiego na temat imion piastowskich nie stanowią jednak przekonywającej argumentacji za południowo-słowiańskim pochodzeniem Emnildy, trzeciej żony Chrobrego. Imię Dobromir bowiem – jak wykazały dokładniejsze badania onomastyczne – miało charakter ogólnosłowiański. Poza tym wywody Kętrzyńskiego nie wyjaśniają powodów, dlaczego właśnie tutaj, tak daleko od sfery zainteresowań Piastów, miałby Chrobry szukać żony.
Najbardziej trafne wydaje się przypuszczenie H. Łowmiańskiego (1973 r.), dotyczące trzeciego małżeństwa Bolesława Chrobrego. Uznał on Emnildę za córkę… ostatniego księcia Krakowa i dziedziczkę tegoż księstwa. Hipoteza ta pozwala wyjaśnić kilka faktów z dziejów polskich końca X wieku. Przede wszystkim wyjaśnia okoliczności i sposób zajęcia przez Piastów Krakowa, drugiego obok Gniezna ważnego wówczas ośrodka politycznego na obszarach polskich o dawnych tradycjach państwowych (Państwo Wiślan), a w X wieku związanego politycznie z Czechami. Właśnie nowe, trzecie małżeństwo Bolesława zbiega się w czasie z podjęciem przez Mieszka I działań zmierzających do opanowania ziem południowych. Zatem przejęcie w posiadanie przez Chrobrego Krakowa – dzięki małżeństwu z dziedziczką księstwa Emnildą – praktycznie oznaczało włączenie tego księstwa do ziem dynastii piastowskiej bez użycia w dodatku siły zbrojnej. Takie rozwiązanie było korzystne dla Bolesława Chrobrego, bo dawało mu władztwo w pobliżu ojcowizny, chronione autorytetem politycznym jego wuja, księcia czeskiego. Odpowiadało zapewne też Mieszkowi I. Zabezpieczało bowiem nie tylko przyszłość jego pierwszemu synowi ale oddawało również kolejne księstwo w ręce piastowskie. I wreszcie, rozwiązanie takie odpowiadać mogło także dążeniom Ody, drugiej żony Mieszka I, która chciała odsunąć niebezpiecznego pasierba, Bolesława, od władzy w państwie gnieźnieńskim.
Wszystko to wyjaśnia, do pewnego stopnia, pominięcie imienia Bolesława w znanym dokumencie „Dagome iudex”, wydanym przez Mieszka I pod koniec życia, gdzie wymienia się rodzinę księcia gnieźnieńskiego.
Wyjaśnia też brak ziemi krakowskiej w granicach państwa gnieźnieńskiego, nakreślonych w tym dokumencie. Związki polityczne Krakowa z Pragą nie zostały zerwane po objęciu tego księstwa przez Chrobrego. Bolesław pozostał wierny swemu wujowi, który mu pomagał. I dopiero po śmierci Bolesława czeskiego, w roku 999, zerwał Chrobry związek Krakowa z Czechami.
Tak więc Emnilda była zapewne dziedziczką Krakowa, wniosła mężowi w posagu to księstwo. Przypuszczenia tego nie osłabia fakt niemieckiego imienia Emnildy, co wskazuje na rodzinne związki łączące ród Dobromira z niemieckimi panami. Koligacje słowiańsko-niemieckie nie były wówczas rzadkością nie tylko na Połabiu. Sławnikowice z Libic, ród św. Wojciecha – spokrewnieni byli z domem cesarskim. Nie można więc wykluczyć możliwości niemieckich związków rodzinnych panów z Krakowa.
Małżeństwo z Emnildą dało Chrobremu dwóch synów, następcę na tronie Mieszka (II) i Ottona (zm.1033 r.), oraz trzy córki. Wspomina o tych córkach Thietmar, nie podając ich imion. Jedna z nich była ksienią nie znanego bliżej klasztoru. Jest to pierwsza Piastówna, która została zakonnicą. Klasztor jej leżał zapewne w Polsce. Być może w ten sposób Chrobry chciał przedstawić się w korzystnym świetle opinii Europy chrześcijańskiej. Chciał pokazać katolicki charakter dynastii i swego kraju. Druga córka Bolesława i Emnildy została żoną margrabiego miśnieńskiego, Hermana. Z późniejszych przekazów wiadomo, że nosiła imię Regelinda. Jej uśmiechnięty portret rzeźbiarski – idealizowany, bo pochodzący dopiero z XIII wieku – znajduje się wśród posągów katedry w Naumburgu. Trzecia córka wyszła za Światopełka ruskiego, syna księcia Włodzimierza. Jest to pierwszy i znany związek rodzinny Piastów z kijowskimi
Rurykowiczami. Później koligacje piastowsko-ruskie nie należały do rzadkości.
Niewiele można powiedzieć o tym, jaką kobietą była Emnilda. Thietmar, niechętny Piastom a szczególnie wrogi Chrobremu, przyznaje jej pozytywne cechy charakteru. Pisze o pobożności Emnildy i jej działalności charytatywnej oraz dobrym wpływie na męża. Choć tutaj nie mógł się powstrzymać niemiecki kronikarz od uszczypliwej uwagi, że jej pobożne uczynki – „wielka szczodrobliwość w jałmużnach i umartwienia” – wynikały z pragnienia „odpokutowania za grzechy ich obojga” (to jest Emnildy i Bolesława). Czy z tej uwagi pilnego obserwatora dworu piastowskiego można wnioskować, że Emnilda obdarzona była również zdecydowanym, gwałtownym temperamentem jak Bolesław? Trudno powiedzieć.
Była Emnilda z pewnością kobietą inteligentną, obdarzoną dużym czarem osobistym. Umiała przywiązać do siebie władczego Bolesława i pozostała jego żoną blisko 30 lat, aż do swej śmierci. Miała niemały wpływ na męża i potrafiła to w odpowiednim momencie wykorzystać. A z pewnością nie było to sprawą łatwą ani prostą. Razu pewnego osłabiła skutki wybuchu gniewu Chrobrego. Ukryła na jakiś czas skazanych przez księcia i wyjednała im później przebaczenie. Dowodem wpływu Emnildy na decyzje polityczne Chrobrego, ale również świadectwem pozyskania dla nich elity możnych państwa piastowskiego był fakt następstwa tronu przez pierwszego syna Emnildy, Mieszka II (ur.990 r.), z pominięciem i wyraźną krzywdą starszego Bezpryma.
Nie od razu zresztą doszło do tej zamiany między dwoma synami Chrobrego. Znakomite wykształcenie Mieszka II, jego umiejętność czytania po łacinie i grecku, świadczy o pobycie tego księcia w jakimś klasztorze. Czy w ten sposób przygotowywany był Mieszko do kariery kościelnej, by jako biskup z kręgu dynastii wspomagać starszego brata-księcia – nie wiadomo.
Może oddanie Mieszka do klasztoru było tylko posunięciem taktycznym, mającym w początkach rządów Chrobrego – po wypędzeniu Ody i jej synów – uspokoić tylko opinię publiczną. Trudno powiedzieć. Faktem jest, że Mieszko był zdecydowanie uprzywilejowany. Stopniowo też przygotowywał go Chrobry do roli władcy, powierzał mu misje dyplomatyczne i dowództwo wojsk polskich. Wyróżnieniem Mieszka nad pozostałymi braćmi było też jego małżeństwo z Rychezą, krewniaczką króla niemieckiego, wnuczką cesarza Ottona II a siostrzenicą cesarza Ottona III. Świetność tego małżeństwa zachowała się w tradycji dynastycznej i Anonim Gall awansuje Rychezę na siostrę samego Ottona III.
Emnilda umiera w 1017 roku. Niedługo potem, w cztery dni po zawarciu z królem niemieckim i cesarzem Henrykiem II pokoju w Budziszynie (początek 1018), żeni się Bolesław Chrobry raz jeszcze z Odą, córką margrabiego miśnieńskiego. Czwarta i ostatnia żona Chrobrego miała być „żywym zakładem pokoju” – jak napisał S. Zakrzewski. „Roczniki Hildesheimskie” wymieniają córkę Bolesława urodzoną z tego małżeństwa. Była nią Matylda, wydana w roku 1035 za księcia szwabskiego Ottona ze Schweinfurtu. Ostatnie małżeństwo Chrobrego o charakterze wyraźnie politycznym nie było udane. Thietmar pisze jeszcze o księżniczce ruskiej u boku Chrobrego za życia Ody. Przywiózł ją Bolesław „stary lubieżnik” (słowa Thietmara) z wyprawy kijowskiej w 1018 roku. Źródła ruskie znają jej imię, to Predsława – córka księcia Włodzimierza kijowskiego.
Historykom nie wystarczyło tyle perypetii małżeńskich i pozamałżeńskich Chrobrego. Przypisali mu więc jeszcze
jedną żonę Hodikę, córkę księcia obodryckiego. Rzeczywiście, XIIwieczny kronikarz niemiecki Helmold pisze w swej „Kronice Słowian”, że Mścisław, książę obodrycki „zabrał swoją siostrę Hodikę – poświęconą Bogu dziewicę… – z klasztoru panien, znajdującego się w Mechlinie i oddał w kazirodcze małżeństwo niejakiemu Bolisławowi”. Nie chodziło tu jednak z pewnością o Bolesława Chrobrego. Był on dobrze znany Helmoldowi, który pisze o Bolesławie w tym samym rozdziale kroniki i nazywa go… „najbardziej chrześcijańskim królem Polaków”. Nie mógł więc ten kronikarz kilka zdań później nazwać Chrobrego „jakimś tam” „Bolisławem”. Mąż księżniczki i mniszki zarazem, Hodiki, był więc zupełnie kimś innym od Bolesława Chrobrego.
Małżeństwo Chrobrego z Emnildą było najdłuższym i najbardziej jak można sądzić, udanym związkiem rodzinnym. Inne małżeństwa zapewne nie miały już takiego znaczenia w życiu naszego pierwszego króla. Nie można jednak małżeństw monarszych w tym czasie, rozpatrywać tylko z punktu widzenia prywatnego życia rodzinnego. Na zakończenie, zacytujmy tu trafną uwagę S. Zakrzewskiego. „Za pomocą żon własnych, sióstr, córek i synowych, umiał Bolesław w życiu osiągnąć wiele”, przede wszystkim cele polityczne: włączenie młodej dynastii piastowskiej w krąg panujących domów europejskich a Polskę we wspólnotę krajów chrześcijańskiej Europy.