espół rezydencjonalny położony jest w północno-zachodniej części starego miasta. Zamek zajmuje południowo-zachodni segment założenia. Od wschodu połączony jest bramą z wybudowanym na początku XVIII wieku pałacem, a do jego południowo-zachodniego narożnika przylega jeden z budynków pierwotnej kuchni. Od północy i wschodu otoczony jest szeroką, obecnie suchą, fosą.

Przyjmuje się, że w połowie XIII wieku Albrecht Dewin wzniósł murowany zamek, odpowiadający obecnemu skrzydłu północnemu. W latach 1320-1329, kolejni właściciele Żar, Packowie, powiększyli siedzibę dobudowując skrzydło zachodnie i wieżę od południa. Wzniesiono też mury obronne zamku, powiązane ściśle z murami miejskimi. Skrzydło wschodnie powstało na początku XV wieku, kiedy w posiadanie dóbr żarskich weszli Bibersteinowie. W połowie XVI wieku Hieronim Biberstein oraz jego brat Krzysztof, przeprowadzili renesansową przebudowę zamku, obejmującą m.in. wzniesienie krużganków po trzech stronach dziedzińca z bogatą dekoracją sgraffitową. Wówczas też wprowadzono we wnętrzach sklepienia kolebkowe z lunetami wraz z wystrojem sztukatorskim i malarskim. Późniejsze sztukaterie, datowane na przełom XVI i XVII wieku, wiążą się już z działalnością Promnitzów. Zewnętrzny wygląd elewacji zamkowych został nadany około 1700 roku. Wtedy też przebudowano wieżę nadając jej barokowy charakter. Począwszy od 1824 roku zamek służył jako więzienie. W 1930 urządzono tutaj Muzeum Regionalne powiatu żarskiego, które funkcjonowało do 1945 roku.

Architektoniczna forma zamku, łącząca gotyk i renesans, zachowała się bez większych zmian do czasów obecnych. Cztery jednotraktowe skrzydła rozplanowane są wokół wewnętrznego dziedzińca, otoczonego z trzech stron krużgankami. Piwnice nakryte są sklepieniami kolebkowymi, natomiast komnaty sklepieniami kolebkowymi z lunetami, dekorowanymi renesansowymi i barokowymi sztukateriami. Trzykondygnacyjne skrzydła posiadają dachy wielospadowe. Nad zwartą bryłą budynku dominuje czworoboczna wieża wtopiona w skrzydło południowe. Gładkie elewacje, przeprute prostokątnymi otworami okiennymi, zdobi fryz oraz wydatny gzyms koronujący.

Od 1955 roku do lat 80. XX wieku wykonano przy zamku szereg prac zabezpieczających i remontowych. Działania te obejmowały m.in. usunięcie elementów grożących zawaleniem, rozbiórkę spękanych murów, reperację więźby i pokrycia dachowego oraz rekonstrukcję narożnika zamku, który uległ zniszczeniu podczas nalotu alianckiego w kwietniu 1944 roku. W latach 70. prowadzono ponadto badania archeologiczne i architektoniczne, zajęto się również zabezpieczeniem malowideł i sztukaterii. Do 1980 roku wykonano większość prac wewnętrznych wraz z wykonaniem instalacji elektrycznej i wodno- kanalizacyjnej. Przeprowadzono także rekonstrukcję i konserwację sztukaterii. Sprzedaż zamku prywatnemu właścicielowi przerwała tok prac. W ostatnich latach wykonano nowe pokrycie dachu. Planowana jest odbudowa zabytku.

Maja Błażejewska

Źródło: "Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"