amek sulechowski usytuowany jest w północno-wschodniej części miasta przy al. Wielkopolskiej nr 2, na niewielkim, sztucznie usypanym wzniesieniu. Do głównej budowli, będącej skrzydłem zachodnim dawnego zamku, przylega od północy wieża. Po jej zachodniej stronie wznosi się zbór kalwiński, z którym zamek sprzężony jest współczesnym łącznikiem. Po stronie północno-zachodniej znajduje się XIX-wieczny budynek, będący siedzibą Sulechowskiego Domu Kultury. Po wschodniej stronie zamku znajduje się niewielkie założenie parkowe o regularnym układzie alejek parkowych, z odkrytym amfiteatrem, umiejscowionym na zboczu wzniesienia. Zamek składa się dwóch zasadniczych części: skrzydła mieszkalnego i wieży.

Zamek sulechowski powstał w 1. poł. XIV wieku na miejscu wcześniejszego grodu, który w czasie lokacji miasta objęty został jego granicami. Wznieśli go, władający wówczas tym terenem, książęta głogowscy. Najstarszą pozostałością sulechowskiej warowni jest wieża, znajdująca analogie w wieży zamku żarskiego. Czternastowieczne relikty przetrwały w piwnicach skrzydła zachodniego. Od końca XV wieku zamek stanowił własność rezydujących w Krośnie Odrzańskim wdów po elektorach brandenburskich. Z ich inicjatywy został przebudowany i rozbudowany w XV oraz ok. 1598 roku. Inicjatorką ostatniej z tych przebudów była Elżbieta brandenburska, która wzniosła renesansowe skrzydło zachodnie, zachowane do dziś w kształcie zmienionym przebudowami. Bezpośrednim powodem renesansowej przebudowy zamku był wielki pożar miasta w 1557 roku, który dotknął również zamek. O jego odbudowie nic konkretnego nie wiadomo. Zupełny brak źródeł ikonograficznych i dokumentów źródłowych nie pozwala ustalić wyglądu renesansowej siedziby. Pozostałością szesnastowiecznego zamku jest ceglane sklepienie kolebkowe nad piwnicą zachodnie­go skrzydła. Na rycinie Petzolda z lat 1710-1715 z widokiem miasta od strony zachodniej, widoczna jest wieża zamkowa jeszcze przed osiemnastowieczną przebudową. Zwieńczona podwójnym hełmem z latarnią, która dorównywała wysokością wieży kościelnej i ratuszowej. Podobny kształt wieży zamkowej uwidoczniony został w panoramie miasta, wykonanej ok. 1730 roku przez Bergera. Wieża zamkowa została w latach późniejszych znacznie obniżona i nakryta dachem namiotowym, o czym świadczy rysunek Schulina z 1835 roku. Na zachowanym planie miasta z XVIII wieku widoczna jest zabudowa wzgórza zamkowego, którą tworzyło zwarte trójskrzydłowe założenie zamkowe z dziedzińcem wewnętrznym. W XIX wieku zburzono północną i wschodnią część zamku, wznosząc w tym miejscu nowe budynki, w których współcześnie mieści się Sulechowski Dom Kultury. Jeszcze w XVIII wieku przebudowano renesansowe skrzydło zachodnie opinając jego elewacje pilastrami.

Zamek wzniesiony został z kamienia i cegły. Bryła zachowanego skrzydła jest dwukondygnacyjna o wysokości 16,5 m z poddaszem użytkowym, przekryta stromym dachem dwuspadowym, krytym dachówką ceramiczną. Elewacje głównego korpusu wraz z wieżą są otynkowane, zwieńczone profilowanym gzymsem. Elewacje frontowe – wschodnia i zachodnia są sześcioosiowe. Układ ten podkreślają pilastry, pomiędzy którymi rozmieszczone zostały prostokątne otwory okienne. Wejście główne w elewacji wschodniej zostało z osi przesunięte ku południowi. Otwór wejściowy poprzedzają schody zewnętrzne ze spocznikiem. Dwuskrzydłowe masywne drewniane drzwi wejściowe prowadzą do niewielkiej sieni z drewnianą klatką schodową w tylnym trakcie. Schody są drewniane zabiegowe. Ściana południowa od strony al. Wielkopolskiej posiada neoklasycystyczny szczyt, powstały w ok. 1850 roku. Trójkątny szczyt, flankowany pilastrami, zakończony półtondem z dekoracyjnym geometrycznym fryzem, jest pięcioosiowy. Podziały wyznaczone są przez płaskie pilastry, między którymi znajdują się dwa półkoliście zamknięte otwory okienne. Wieża również murowana z kamienia polnego i cegły, wzniesiona została na planie regularnego czworoboku i podpiwniczona. Jest czterokondygnacyjna, a jej wysokość całkowita wynosi 24,4 m. Nakryta jest dachem namiotowym, krytym dachówką karpiówką. Piwnica wieży sklepiona jest kolebkowo, nad pomieszczeniami parteru występuje sklepienie ceglane, krzyżowe, a nad pozostałymi kondygnacjami stropy płaskie. W latach 90. XX wieku stropy posiadały bogatą dekorację malarską z motywami arabeski.

W latach 1978-1982 prowadzone były prace remontowe wewnątrz obiektu. W 1985 roku opracowany został projekt techniczno-roboczy adaptacji zamku sulechowskiego dla potrzeb Domu Kultury. Projekt ze względów finansowych nie został zrealizowany do końca. Powstał wówczas jedynie łącznik pomiędzy zamkiem a zborem. W 1992 roku przeprowadzono prace remontowe, polegające na naprawie więźby dachowej oraz przełożeniu dachówki ceramicznej oraz wykonaniu nowej blacharki. Zamek obecnie jest nie użytkowany; planuje się aby w przyszłości stał się częścią kompleksu Dom Kultury – zbór kalwiński. W 2007 roku przeprowadzono badania architektoniczne. Właściciel planuje remont zabytku i jego adaptację na cele kulturalne.

Justyna Śmielska-Saniuk

Źródło: Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"