Złoty Potok



amek zbudowany został z czerwonego łamanego kamienia w XVII wieku przez wojewodę bracławskiego Stefana Potockiego. Założony został na planie kwadratu z sześciobocznymi, trzykondygnacyjnymi basztami w narożnikach murów obronnych i wieżą bramną usytuowaną od strony północnej. Tu też stał budynek mieszkalny, przylegający do murów od wewnątrz. Na wszystkich ścianach baszt a także murów znajdowały się liczne strzelnice i drewniane ganki dla obrońców. Całość otaczały wały ziemne i fosa z wodą. Pod zamkiem ciągnęły się głębokie lochy.

 

 

 


  W 1672 roku wojska tureckie zajęły zamek lecz nie doszło do większego jego zniszczenia. W 1676 roku ponowny najazd Turków i tym razem zamek także został zdobyty lecz dowódca wojsk tureckich Ibrahim Szejtan zniszczył go. Po najeździe zamek został odbudowany i dotrwał do początku XIX wieku a potem zaczął popadać w ruinę. Część materiału budowlanego z zamku użyto przy budowie dworu w 1840 roku.
  Do dzisiaj pozostały baszty i wieża bramna.

Tak opisywał zamek dr. Aleksander Czołowski w "Tece konserwatorskiej" w roku 1892 dotyczącej zamków Rusi halickiej.

Zamek niegdyś warowny częściowo w ruinach a częściowo przekształcony i na urzęda obrócony. Leży w południowej stronie miasteczka na lekkiej pochyłości nad strumykiem od południowego wschodu. Zbudowany z czerwonego łamanego kamienia, tworzy obszerny kwadrat z czterema sześciobocznemi, dwupiętrowemi basztami po rogach. Każda z nich zwrócona w jedną stronę świata i opatrzone trzema kondygnacyami strzelnic. Baszta północna pod dachem, przerobiona na mieszkanie i do połowy zniesiona, trzy inne w ruinie a wschodnia w znacznej nawet. Ciosowe cokuły i żebra baszt zachowały się jeszcze gdzieniegdzie. Brama wjazdowa kwadratowa, na dwa piętra wysoka, dość dobrze zachowana i pod dachem, znajduje się w pośrodku ściany wschodnie-północnej. Sklepiona jest półkolisto o podsieniu beczkowatem i kamiennych odrzwiach. Wewnętrzne odrzwia wydarte, podobnież tablica napisowa znajdująca się kiedyś na zewnętrznej stronie nad drzwiami, na co wskazuje odpowiednie wgłębienie. Na wysokości pierwszego piętra z obu stron po dwa okna o kamiennych obramieniach. Nad nimi od zewnątrz dwa podłużne otwory, dla strzelnic lub łańcuchów mostu zwodowego. Na obramieniach okien wewnętrznych wykute herby Pilawa. W dziedzińcu między basztą zachodnią, północną a bramą przy ścianie obwodowej zachowały się dwa stare, parterowe budynki mieszkalne, obecnie znacznie przekształcone, lecz mające jeszcze kamienne obramienia okien i drzwi. W jednym z nich mieści się sąd powiatowy, w drugim urząd podatkowy. Z innych stron otaczają dziedziniec same mury obwodowe, dwu metry grube, dość dobrze zachowane z strzelnicami na broń ręczną. Pod obu domami ciągną się obszerne piwnice, służące na składy spirytusu o dwóch wchodach od północy i południa. Studnia znajdowała się w zachodniej części dziedzińca, cała kamieniami cembrowana i tak obszerna, że schodami wewnątrz jej schodziło się na dno. Dziś zasypana. Po wschodniej stronie dziedzińca zbudowano nowy budynek przeznaczony na areszta  i mieszkanie dla woźnego. Zamek cały był opasany głębokim rowem i wysokim wałem, z których dotąd znaczne utrzymały się ślady. Właścicielem jego jest p. Włodzimierz Gniewosz. (Na podstawie komunikatu i fotografii nadesłanych przez kons. p. Wład. Przybysławskiego).

Założycielem zamku w Złotym Potoku był Stefan Potocki, wojewoda bracławski (+1634) w pierwszych latach XVII. wieku. Tutaj też przemieszkiwał najczęściej ze swą żoną Maryą Mohylanką, przechowując bogate skarby wzięte za nią w posagu. Do końca XVIII. wieku należał do dóbr Potockich. Dzieje jego są zresztą mało znane, tyle tylko wiadomo, że w roku 1675 lokował w nim Sobieski załogę pod pułkownikiem Mellin a w roku 1676 został przez Ibrahima Szejtana baszę zdobyty i spalony. Odtąd nie podniósł się już więcej, chociaż częściowo zawsze był zamieszkany. Opisanym dotąd nie był jeszcze.