amek
zbudowany w XVII wieku przez rodzinę Potockich. Było to duże,
dobrze ufortyfikowane murowane założenie obronne otoczone murem i
głęboką fosą. Do chwili swojej śmierci tj. do 1702 roku w zamku
mieszkał wojewoda krakowski hetman Feliks Kazimierz Potocki. Później
zamek do czasu wybudowania własnej rezydencji w Krystynopolu zamek
zamieszkiwał bratanek Feliksa Kazimierza – wojewoda kijowski
Franciszek Salezy Potocki.
Zamek
był także ośrodkiem kulturowym gdyż odbywały się występy włoskiej
opery, często gościły w nim szlacheckie elity. Poza tym znajdował
się w nim bogaty księgozbiór a także wiele wartościowych obrazów.
W
1781 roku zamek oraz miejscowość sprzedane zostały przez Szczęsnego
Potockiego, syna Franciszka Salezego Adamowi Ponińskiemu. Ten
jednak tak zadłużył majątek, że został on przejęty przez
austriacki rząd a w 1820 roku kupili go od rządu Rosnowscy. Po
trzydziestu latach następnymi właścicielami zostali Lanckorońscy.
Rok
1896 to rozbiórka dawnego zamku przez ówczesnego właściciela
Zbigniewa Lanckorońskiego. Pozostało z dawnego założenia tylko
jedno skrzydło, które zostało połączone z nowo wzniesionym pałacem.
Miło to miejsce w 1900 roku.
W
pałacu mieściło się wiele starych, zabytkowych zbiorów jednak
podczas pierwszej wojny światowej zostały rozgrabione. Sam pałac
nie wiele zniszczony przetrwał także i drugą wojnę światową a
po niej mieściły się w nim biura kołchozu. Pożar jaki wybuchł
w 1995 roku zniszczył budowlę, która do tej pory pozostaje w
ruinie. Jednak pomimo tego zobaczyć możemy fragmenty dawnego
wystroju zarówno pałacu jak i pozostałego skrzydła zamkowego.
Ozdobne oprawy okien, boniowania partery, pilastry, przyścienne
kolumienki w zamkowym skrzydle czy herbowe kartusze pozwalają domyślać
się jak pięknie musiał wyglądać pałac w czasach swojej świetności.
Roman
Aftanazy w opracowaniu pt. „Dzieje rezydencji na dawnych kresach
Rzeczypospolitej. Tom VI. Województwo bełskie Ziemia Chełmska
województwa ruskiego.”, tak opisuje pałac w Tartakowie „Niemal
do końca drugiej połowy XIX wieku zachował się w Tartakowie w
dobrym, mieszkalnym stanie zamek, wybudowany zapewne przez Potockich
w XVII wieku. Z niewiadomych powodów w 1896 roku zamek tartakowski
został przez Zbigniewa Lanckorońskiego w znacznej części
rozebrany. Na jego miejscu, z włączeniem do całości jednego
skrzydła, które oszczędzono, wybudował właściciel nowy pałac
w stylu francuskiego neobaroku, mający być do pewnego stopnia kopią
„Casino de Paris” w Monte Carlo. Nowy, murowany, piętrowy pałac,
założony był na podstawowym rzucie prostokąta. Od strony
podjazdu z bryły siedmioosiowego korpusu głównego występował
mocno trójosiowy ryzalit, mieszczący wejście, z zawieszonym nad
nim balkonem. Ryzalit wieńczyła tarcza herbowa. Przy obu
elewacjach bocznych pałacu znajdowały się jednoosiowe, znacznie
do tyłu cofnięte skrzydła. Przy skrzydle prawym wznosiła się
kwadratowa, dwupiętrowa wieża zegarowa z hełmem. Dolną
kondygnację pałacu pokrywał jasny tynk, górna zaś miała ściany
z cegły nieotynkowanej, utrzymanej w naturalnym kolorze czerwonym.
Jedynie pilastry, obramienia okien i drzwi wykonane były z tynku, a
wieńczące wazony i niektóre detale architektoniczne, jak np.
Kartusz herbowy – z piaskowca. Część ryzalitową pałacu
nakrywał dach łamany, ze znacznie od górnych wyższymi połaciami
dolnymi, wygiętymi na kształt kopuły. Partie boczne kryte były
także dachem mansardowym, dużo jednak niższym, w połaciach
dolnych przebitym owalnymi lukarnami. Skrzydła pałacu łączyły
się bezpośrednio z zachowanym parterowym skrzydłem dawnego zamku
Potockich, o grubych murach i sklepionym korytarzu. Te dwa korpusy,
stary i nowy, tworzyły mały, zamknięty ze wszystkich stron
dziedziniec. Podczas gdy w ocalałym skrzydle starego zamku urządzono
uszeregowane wzdłuż korytarza, także sklepione pokoje gościnne,
nowy pałac przeznaczony został na cele reprezentacyjne i
mieszkalne właścicieli. Część ryzalitowa mieściła od frontu
obszerny, dwukondygnacyjny hall z kominkiem z piaskowca i szerokimi
dębowymi schodami, wiodącymi na pierwsze piętro. Szczególnie
okazale prezentowała się kondygnacja górna hallu, nakryta
sklepieniem kolebkowym, ze ścianami rozczłonkowanymi kanelowanymi
pilastrami, tworzącymi ramy dla płytkich, półkoliście
zasklepionych wnęk. Głowice pilastrów dekorowały kartusze, wypełnione
jednak nie wizerunkami herbów, lecz wykonanymi w sztukaterii
delikatnymi ornamentami. Kartusze wieńczyły korony, na przemian
hrabiowskie dziewięciopałkowe i szlacheckie. Wnęki były puste
lub mieściły politurowane na kolor ciemnego mahoniu wysokie,
dwuskrzydłowe drzwi do salonów i apartamentów, rozmieszczonych z
trzech stron hallu na parterze i na piętrze. Ze wszystkich stron górną
część hallu obiegała balustrada złożona z misternie rzeźbionych
tralek. Na jej czterech rogach stały ponad metrowej wysokości mosiężne
kandelabry. Jeden z salonów miał wszystkie ściany wyłożone
boazerią z miejscowego jawora, z wprawionymi w nią starymi malowidłami
olejnymi na płótnie, pochodzącymi z zamku Potockich. Inne były
obite adamaszkiem, pokoje mieszkalne zaś tapetami. We wszystkich
pomieszczeniach reprezentacyjnych sufity wspierały się na fasetach
dekorowanych przeważnie sztukateriami o motywach roślinnych. Urządzenie
nowego pałacu pochodziło częściowo z dawnego zamku. Uzupełnione
zostało nowymi nabytkami, ale wyłącznie o charakterze zabytkowym.
Było też przed 1914 roku wiele dzieł sztuki, starego srebra i
porcelany oraz biblioteka. W czasie pierwszej wojny światowej
liczne kwaterujące w pałacu wojska rozgrabiły bądź zniszczyły
całe niemal urządzenie i inne zbiory. W okresie międzywojennym pałac
wprawdzie odnowiono, z jego wyposażenia pozostały jednak tylko nikłe
resztki, które przepadły z kolei w 1939 roku. W latach 1914-1918
ucierpiał także piękny, stary park, założony na powierzchni
kilku hektarów, z licznymi okazami rzadkich gatunków drzew i krzewów,
wśród których znajdowały się m.in. nieczęsto w tym klimacie
spotykane magnolie i azalie”.
