Krzemieniec

amek zbudowany został prawdopodobnie w XII wieku gdyż w 1240 roku podczas napadu Tatarów Ruś i Wołyń jako jedyny obronić się zdołał. W 1320 roku wielki książę litewski Giedymin włączył Wołyń do księstwa ruskiego a wraz z nim i tenże zamek. W 1366 roku zamek przeszedł pod rządy króla Kazimierza Wielkiego. W następnych latach zmieniali się właściciela zamku lecz ostatecznie w 1434 roku powraca do króla polskiego.

 

 


   Zygmunt I Stary oddaje miasto w dzierżawę biskupowi Januszowi, który wielce się przyczynił do rozbudowy zamku.
  W 1542 roku lustrator wielkoksiążęcy Lew Patkiewicz Tyszkiewicz tak opisuje zamek: - "położony jest na wysokiej i przepaścistej górze, od miasta niedostępnej , a wypuszczona z dołu strzała nie dosięga zamku; ma tylko przystęp od wschodniej strony groblą czyli szyją, na 176 sążni długą, a 4 szeroką. Znajduje się na niej 2 mosty; mniejszy naprawiać powinnością jest mieszczan, większy zaś podzielony na wsie, z wyrażeniem: jaką część która z nich ma naprawiać; przy wjeździe do zamku jest most zwodzony na łańcuchach, strzeże go baszta o 6 działach. Po lewej stronie bramy, jest dom drewniany, zbudowany przez bis. Janusza na mieszkanie dla załogi; podle stoi wieża o 4 działach i trzecia wieża czyli baszta o tyluż działach. Największe z dział zowie się Piszczyk, sokołów 4, moździerzy 9, falkonetów 22. hakownic 10, rusznic 30; zapas kuł, ołowiu, siarki i saletry tak znaczny, że na obronę 10 zamków mógłby wystarczyć, jakoż zamek ten, w lepszym znajduje się stanie obrony, aniżeli łucki i włodzimirski. Wezwani kniazie, bojary i obywatele powiatu, zapytani będąc: ktoby ten zamek murował? odpowiedzieli: że tego nikt nie zapamięta. ...Starosta Falczewski postawił młyn do robienia prochu o 6 stępach, które jeden człowiek porusza; podwyższył wieże i baszty; opatrzył zamek w wodę, kazawszy porobić drewniane rynny, smołą wylane dokoła blanków, które i mury ochraniały i wodę sprowadzały do wielkiej skrzyni murowanej, drzewem wyłożonej i smołą wylanej. Puszkorzów było 3: Polak Jan, Niemcy zaś Matus i Hanus; każdy pobierał na rok 10 kop gr. lit. i sukno na barwę."
  Następna lustracja w 1552 roku tak opisuje: - " bis. Janusz przysposobił kamienie i fundamenta wykopać kazał na nową wieżę dla bronienia przystępu na groblę; że działa w ilości sztuk 14, były śpiżowe z herbami litews., lane pod 1530r., długie po 13 piędzi i 3 cale, kule do nich wielkości jaj gęsich; inne zaś działa były żelazne; zwody mostów na żelaznych łańcuchach; most przed bramą na przekopie, miał 44 sążni długości a 3 szerokości; obwód wewnętrzny zamku długi 73^, szeroki 33 sążni; w zamku znajdowała się cerkiew' ś. Mikołaja, zbudowana przez Gabryela Denyskiewicza, w niej obraz przemienienia Pańs., krzyż srebrny pozłacany i ewangelia oprawna w srebro." 
  Jako ciekawostkę można podać wysokość zarobków urzędników i czeladzi zamkowej pochodzącą z tejże lustracji: - "Suta Piotr Siemaszko pobiera rocznie 100 kop gr. lit., pleban zamkowy 20, burgrabia Kołaczkowski 17, puszkarze po 12, cieśla 10, warcelny 3, klucznik, kucharz, piekarz, 2 stroże do rąbania drew i wożenia wody po 3 kopy."
  Na zamku były tzw horodnie tj. drewniane pomieszczenia przylegające do zamkowych murów. Każda z wsi powiatu krzemienieckiego miała swoją i w niej podczas napadu nieprzyjaciela ludzie składali swój majątek.
  W 1648 roku zamek wraz z miastem został zajęty przez oddziały Kozaków pod wodzą Krzywonosa, którzy przez dziesięć tygodni mając miasto i zamek za bazę wypadową rabowali i niszczyli okoliczne wsie i miasta.
   Zamek nie powrócił już do dawnej świetności a opuszczony i zaniedbany niszczał coraz bardziej. Lustracja z 1789 roku tak o nim pisze: - "Zamczysko stare na wysokiej górze, w którym mur tylko cyrkularny, we 2 miejscach po znacznej części rozwalony; w murze brama, na niej wieża górna powiatowa, a na dole chałupka; na buku muru izba z sklepieniem, o 1 oknie z kratą żelazną; w tej izbie archiwum grodzkie, dosyć niewygodnie konserwuje się; pod tą izbą wieża dolna; z tej izby 2 izdebek opustoszałych. "
  Do dzisiaj na szczycie góry zwanej "Górą Bony" stoją pozostałości zamku a mianowicie pozostałości bramy i baszty wjazdowej a także resztki murów obronnych.