Czernelica



amek zbudowany został w 1659 roku przez wojewodę bracławskiego Michała Jerzego Czartoryskiego.

 


  Warownię postawiono na planie kwadratu, z bastionami w narożach murów obronnych i wałów ziemnych. Budynek mieszkalny znajdował się po stronie zachodniej. Był to parterowy bogato zdobiony pałac.
  Podczas wojen tureckich w 1672 i 1676 roku zamek uległ zniszczeniu lecz na polecenie króla Jana III Sobieskiego został odbudowany. Był on ważnym ogniwem w obronie ziem Rzeczypospolitej przed Turkami.
  Później zamek miał jeszcze kilku właścicieli między innymi Potockich i Stadnickich a po śmierci ostatniego z nich w 1817 roku zaczął chylić się ku ruinie.
  Obecnie pozostała tylko brama wjazdowa z XVII wieku z herbami i fundamenty dawnych budowli.

Tak opisywał zamek dr. Aleksander Czołowski w "Tece konserwatorskiej" w roku 1892.

Zamek zaniedbany, lecz w ogólnych zarysach zachowany w całości. Położony po wschodniej stronie miasteczka, na lekkiem skalistem wzgórzu, dostępnem tylko od zachodu. Przedstawia wyborny wzór, jak były budowane fortalicya na Rusi z tą jedynie różnicą, że co u tamtych wykonywano z ziemi i drzewa, tutaj na większe nieco rozmiary zastąpiono murem. Oto teren obejmujący z górą cztery morgi zamyka w czworobok mur z kamienia łupkowego grubości prawie dwu metrów a wysokości dwa i pół metra, opatrzony gęstemi strzelnicami na broń ręczną. W środku muru zachodniego, zachowanego stosunkowo najlepiej, mieści się piątrowa, kwadratowa baszta, pokryta dachem, przez która prowadzi sklepiona brama wjazdowa, ozdobiona architektonicznie a zwracająca na się główną uwagę. Front jej zewnętrzny zdobi duży herb Pogoń, wykuty w kamieniu lecz uszkodzony właśnie w tem miejscu, w którem miał być wyryty rok. Z tablicy znajdującej się niegdyś pod nim pozostały tylko obramienia. W połowie wysokości samej bramy po prawej jej stronie otwór na działo, po lewej wchód do lochów. Front wewnętrzny baszty zdobi herb Piława tuż nad kamiennemi oddrzwiami bramy, opatrzony literami E. S., X. C., W. B., co znaczy Eufrozyna Stanisławska, Xieżna Czartoryska, wojewodzina Bracławska (druga żona ks. Michała Jerzego Czartoryskiego]. Ubikacye mieszkalne po obu bokach bramy dziś zniszczone lub zamienione na stajnie. Piętro stoi pustką. Wśród obszernego obrębu murów fortyfikacyjnych, obróconego dziś w przeważnej części na ogród warzywny, bliżej południowo-zachodniego rogu wznosi się niewielki parterowy dom mieszkalny. Zbudowany z kamienia łupkowego, o pięknie rzeźbionych kamiennych oddrzwiach i takichże ramach okien, dotąd zachował się wcale dobrze. Mieszka w nim dzisiejszy właściciel Samuel Mosberg, który usiłował zamek w r. b. przekształcać, co atoli rozporządzeniem starostwa w Horodence pod karą wzbronionem zostało. Specyalna piecze nad tym zamkiem powierzyło Koło c. k. Konserwatorów Galicyi wschodniej kons. p. Wład. Przybysławskiemu w Uniżu.
  Zamek czernelicki sięga początku XVII. wieku. Ukończony jednak został dopiero po wojnach kozackich przez Michała Jerzego X. Czartoryskiego, wojewodę bracławskiego. Świadczy o tem herb jego domu i instrukcya szlachty z sejmiku halickiego 1659 roku, która »wnosi do króla instancyą‹‹ za księciem »o recompensa cperis i kosztów, ponieważ wielkie sumy na ufortyfikowanie zamku we wsi Czerlenicy, w majętności swej dziedzicznej poniósł na fortecę z dawna zaczętą krajom pokuckim i wszystkiej Rzeczypospolitej potrzebna, regulariter z murowaną z contra-wadami wystawił‹‹ (rkp. Bibl. Ossol. l. 408, str. 9).
  W wojnach tureckich dwukrotnie był zdobywany i niszczony [1672 i 1676). W czasie wypraw wołoskich Jana III. w latach 1685-1691 ważną odgrywał rolę, służąc za miejsce zborne żywności i furażów. Sam Sobieski wtedy kilka razy w nim przemieszkiwał. Dzięki zaś okoliczności, że służył za mieszkanie następnym właścicielom: Gałeckim, Potockim, Stadnickim etc. lub ich dzierżawcom, przetrwał po nasze czasy.